Vitamin B6 và tác dụng trên bệnh động kinh

Vitamin B6 khá quen thuộc với mọi người với nhiều tác dụng đối với cơ thể. Bên cạnh những chức năng tổng quát như: tham gia quá trình chuyển hóa protein, glucid, lipid, phát triển não bộ và các dây thần kinh… vitamin B6 còn đặc hiệu ở một số bệnh lý cụ thể. Bài viết này đề cập đến sự ảnh hưởng của thiếu hụt vitamin B6 với tình trạng co giật động kinh. 

Thiếu vitamin B6 gây ra trong thực nghiệm dẫn đến co giật ở chuột và lợn. Vào đầu những năm 1950, nhiều trẻ sơ sinh ở Hoa Kỳ bị co giật bắt nguồn từ việc sử dụng một loại sữa công thức thiếu pyridoxine. Co giật cũng xảy ra ở trẻ sơ sinh được nuôi hoàn toàn bằng sữa dê dạng bột, loại sữa có hàm lượng vitamin ở mức thấp khó phát hiện. Các cơn co giật được giải quyết sau khi bổ sung vitamin B6.

Thiếu vitamin B6 đã được tìm thấy ở một tỷ lệ cao bệnh nhân động kinh. Trong số 62 bệnh nhân động kinh được điều trị bằng thuốc, 55% có nồng độ pyridoxal phosphate (PLP) trong máu dưới mức bình thường. Trong một nghiên cứu trên 68 bệnh nhân bị động kinh nghiêm trọng, 37% có nồng độ pyridoxal trong huyết thanh giảm. Hàm lượng vitamin B6 thấp một phần có thể là do điều trị bằng phenytoin, chất này có liên quan đến bằng chứng trong phòng thí nghiệm về tình trạng giảm vitamin B6.

Chứng động kinh phụ thuộc vitamin B6 là một chứng rối loạn di truyền hiếm gặp, thường biểu hiện bằng những cơn co giật khó chữa trong 6 tháng đầu đời. Các cơn co giật có thể được kiểm soát hoàn toàn bằng cách sử dụng liều lượng lớn vitamin B6, nhưng nếu tình trạng này không được điều trị kịp thời thì tổn thương thần kinh không hồi phục có thể xảy ra.

Chẩn đoán phụ thuộc vitamin B6 có thể được thiết lập bằng cách tiêm pyridoxine tiêm tĩnh mạch, dẫn đến ngừng co giật trong vòng vài phút. Tiêm tĩnh mạch vitamin B6 cho trẻ sơ sinh sau một thời gian dài co giật đã dẫn đến giảm trương lực cơ cấp tính trong một số trường hợp; trong một trường hợp cần phải thông khí hỗ trợ. Vì lý do đó, thiết bị hồi sức nên có sẵn trong quá trình thử nghiệm vitamin B6 tiêm tĩnh mạch.

Hầu hết các bệnh nhân sau đó có thể duy trì liều pyridoxine uống 25-50 mg/ngày, mặc dù một trẻ cần 200 mg/ngày. Bổ sung lâu dài là cần thiết; việc ngừng sử dụng pyridoxine sau vài năm kiểm soát tốt cơn co giật đã dẫn đến tử vong do trạng thái động kinh.

Một số bệnh nhân co giật do phụ thuộc vitamin B6 có biểu hiện không điển hình, bao gồm khởi phát muộn hơn (đến 19 tháng tuổi), giai đoạn hết co giật trước khi dùng pyridoxine, thuyên giảm kéo dài sau khi ngừng pyridoxine và loại co giật không điển hình. Do phổ co giật phụ thuộc vitamin B6 rộng hơn so với suy nghĩ ban đầu, người ta đã khuyến cáo nên xem xét thử nghiệm vitamin B6 ở tất cả trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị động kinh kháng trị.

Người ta cũng khuyến cáo rằng những phụ nữ có con bị phụ thuộc vào vitamin B6 nên bổ sung vitamin B6 trong những lần mang thai tiếp theo.

Bổ sung vitamin B6 đã được báo cáo là có lợi trong một số, nhưng không phải tất cả, các nghiên cứu về bệnh nhân động kinh không phụ thuộc vitamin B6: 26 trẻ em bị động kinh được dùng 160mg pyridoxine/ngày. Trong số 19 bệnh nhân có bằng chứng trong phòng thí nghiệm về tình trạng thiếu vitamin B6 (nghĩa là tăng bài tiết axit xanthurenic qua nước tiểu sau khi nạp tryptophan), 9 bệnh nhân đã cải thiện hoàn toàn hoặc một phần các cơn co giật và một số bệnh nhân này có thể ngừng dùng thuốc chống co giật. Trong số 7 bệnh nhân có xét nghiệm tải lượng tryptophan bình thường, không có bệnh nhân nào phản ứng với pyridoxine.

Trong số 3 trẻ em (từ 3-8 tuổi) bị động kinh liên quan đến suy giảm phát triển trí tuệ, rối loạn cảm xúc tiến triển và điện não đồ bất thường, tất cả đều bài tiết lượng axit xanthurenic tăng cao sau khi nạp tryptophan. Sau khi dùng 60-160mg pyridoxine mỗi ngày, quá trình chuyển hóa tryptophan trở nên bình thường và có sự cải thiện lâm sàng đáng kể.

Pyridoxine (20 mg, 3-6 lần mỗi ngày) được dùng trong một khoảng thời gian không xác định cho 14 bệnh nhân động kinh, tuổi từ 2-17. Tất cả các bệnh nhân đều bị chứng động kinh nhỏ và một người cũng bị động kinh cơn lớn. Co giật chấm dứt ở 5 bệnh nhân và ít xảy ra hơn ở 3 bệnh nhân khác.

56 trẻ em bị động kinh đã nhận được 160-200mg pyridoxine mỗi ngày trong ít nhất 6 tuần. Cải thiện lâm sàng đáng kể đã được nhìn thấy trong 5 trường hợp.

Pyridoxine được tiêm tĩnh mạch cho trẻ sơ sinh và trẻ em bị co giật cấp tính, tái phát chủ yếu do nhiễm trùng cấp tính. Liều 30 hoặc 50mg/kg/ngày được dùng trong 100-250ml glucose 10% trong 2-4 giờ và dùng trong vài ngày. Thuốc chống động kinh được kết hợp khi cần thiết. Phương pháp điều trị được đánh giá là “rất hiệu quả” (tức là thời gian và tần suất co giật giảm hơn 75% sau 24 giờ) ở 62,5% bệnh nhân dùng pyridoxine so với 26% bệnh nhân đối chứng (p<0,001); cả hai liều pyridoxine đều có hiệu quả như nhau. 

Trong khi hầu hết bệnh nhân co giật phụ thuộc vitamin B6 có thể được điều trị hiệu quả bằng pyridoxine, một số bệnh nhân chỉ đáp ứng với PLP, dạng hoạt tính sinh học của vitamin B6. Liều uống trung bình có hiệu quả ở 6 bệnh nhân co giật đáp ứng với PLP là 30 mg/kg/ngày (khoảng 7-38 mg/kg/ngày), cao hơn đáng kể so với liều pyridoxin trung bình có hiệu quả (18 mg/kg/ngày).

Do hiệu quả vượt trội trong một số trường hợp nhất định, PLP nên được xem xét để điều trị bước đầu cho những bệnh nhân được chỉ định thử nghiệm lâm sàng vitamin B6. PLP cũng nên được xem xét cho những bệnh nhân nghi ngờ co giật đáp ứng với vitamin B6 nhưng không đáp ứng với pyridoxine.

Vitamin B6 nên được thử cho tất cả trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị động kinh kháng trị. Đối với trẻ em và người lớn bị co giật được kiểm soát tốt bằng thuốc, liều vitamin B6 vừa phải (chẳng hạn như 10-50 mg/ngày) có thể được xem xét để ngăn ngừa tình trạng thiếu vitamin B6 có thể xảy ra do thuốc. Mặc dù liều lượng lớn hơn có thể phù hợp trong một số trường hợp nhất định, nhưng vitamin B6 liều cao dường như gây trở ngại cho một số loại thuốc chống co giật. Trong một nghiên cứu, việc bổ sung 80-200 mg/ngày pyridoxine làm giảm nồng độ phenytoin và phenobarbitone trong huyết thanh ở trẻ em bị động kinh. Ngoài ra, sử dụng lâu dài 500mg/ngày hoặc nhiều hơn pyridoxine đã dẫn đến nhiễm độc thần kinh ở một số người lớn, điều này có thể xảy ra ở liều thấp hơn ở trẻ em.

Một học viên đã phát hiện ra rằng việc bổ sung 600mg/ngày vitamin B6 đã đảo ngược tình trạng tăng sản nướu do phenytoin gây ra ở một số bệnh nhân; tuy nhiên, liều cao như vậy có lẽ là quá mức đối với hầu hết bệnh nhân động kinh. Liều thấp hơn có thể có hiệu quả đối với chứng tăng sản nướu do phenytoin gây ra, đặc biệt khi được sử dụng kết hợp với nước súc miệng chứa axit folic.

Bệnh nhân đang được điều trị bằng vitamin B6 có lẽ cũng nên được bổ sung magie, vì bằng chứng cho thấy các chất dinh dưỡng này hoạt động cùng nhau và các báo cáo rằng việc bổ sung vitamin B6 làm tăng nhu cầu về magie.

Ngoài ra, một số bệnh nhân động kinh có thể có nhu cầu vitamin B6 cao hơn bình thường (đã được chứng minh rõ ràng trong trường hợp động kinh phụ thuộc vitamin B6). Đây là tình trạng mà các cơn co giật kháng trị có thể được kiểm soát hoàn toàn bằng cách sử dụng liều lượng lớn vitamin B6. Nhu cầu vitamin B6 có tăng, mặc dù chưa đến mức dẫn đến co giật, nhưng trên nền những bệnh nhân động kinh từ trước đó nếu không đáp ứng kịp bổ sung vitamin B6 lại làm tăng sự rối loạn co giật.

BS. Tú Uyên (Thọ Xuân Đường)