Tình hình bệnh động kinh trên toàn thế giới

Động kinh (epilepsy) là một trong những bệnh lý thần kinh phổ biến nhất toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng chục triệu người. Đây là tình trạng đặc trưng bởi các cơn co giật tái diễn do sự phóng điện bất thường trong não bộ. Mặc dù bệnh đã được biết đến từ hàng ngàn năm trước, đến nay, động kinh vẫn là một gánh nặng y tế – xã hội lớn, đòi hỏi sự quan tâm đúng mức từ cả hệ thống y tế và cộng đồng.

Quy mô toàn cầu

Theo số liệu mới nhất từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay có khoảng 50 – 52 triệu người đang sống với bệnh động kinh trên toàn thế giới. Đây là bệnh lý thần kinh phổ biến thứ tư sau đột quỵ, đau đầu và sa sút trí tuệ.

Tỷ lệ hiện mắc: khoảng 658/100.000 dân.

Tỷ lệ mắc mới: dao động từ 50 – 70 ca/100.000 dân/năm, tương đương khoảng 4,6 triệu ca mới mỗi năm.

Trong đó, 80% bệnh nhân động kinh sống ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Đáng chú ý, khoảng 75% trong số họ không được chẩn đoán và điều trị đầy đủ.

Sự khác biệt theo độ tuổi và giới tính

Theo độ tuổi: động kinh có phân bố hình chữ U, thường gặp ở trẻ nhỏ và người cao tuổi.

Theo giới tính: nam giới có tỷ lệ mắc cao hơn nữ giới, tuy sự khác biệt không lớn.

Theo khu vực:

Châu Mỹ: khoảng 12,6 ca/1.000 người.
Châu Phi: 11,3 ca/1.000 người.
Châu Á: 6 ca/1.000 người.
Châu Âu: 8,2 ca/1.000 người.
Tây Thái Bình Dương: 3,7 ca/1.000 người.

Khi nào nguy cơ mắc bệnh động kinh cao nhất?

Động kinh có thể xuất hiện ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng có hai giai đoạn trong đời nguy cơ cao nhất:

Thời thơ ấu, đặc biệt trong năm đầu đời: Đây là giai đoạn não bộ đang phát triển mạnh mẽ và dễ bị tổn thương. Các cơn động kinh mới thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Sau 1 tuổi, tỷ lệ mắc mới giảm dần cho đến khoảng 10 tuổi rồi trở nên ổn định trong tuổi thanh thiếu niên và trưởng thành trẻ.
Tuổi trung niên và cao tuổi, sau 55 tuổi: Tỷ lệ mắc động kinh mới lại tăng trở lại. Nguyên nhân chính là do sự xuất hiện của các bệnh lý mắc phải như đột quỵ, khối u não, bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác. Đây là nhóm yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra động kinh ở người lớn tuổi.

Như vậy, động kinh thể hiện một mô hình phân bố hai đỉnh: thường gặp nhất ở trẻ rất nhỏ và ở người cao tuổi. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phòng ngừa và tầm soát bệnh lý thần kinh, mạch máu não để giảm nguy cơ mắc động kinh ở những giai đoạn nhạy cảm của cuộc đời.

Gánh nặng bệnh tật và kinh tế

Động kinh không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn tạo ra gánh nặng lớn về tinh thần, xã hội và kinh tế:

Người bệnh động kinh có nguy cơ tử vong sớm cao gấp 3 lần so với dân số chung.
Bệnh chịu trách nhiệm cho khoảng 13 triệu năm sống điều chỉnh theo tàn tật (DALYs) mỗi năm trên toàn cầu.
Chi phí kinh tế trực tiếp và gián tiếp ước tính lên tới 119 tỷ USD/năm.

Điều đáng mừng là 70% bệnh nhân có thể kiểm soát hoàn toàn cơn co giật nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng phương pháp.

Kỳ thị và định kiến

Ở nhiều quốc gia, đặc biệt tại châu Phi và Nam Á, động kinh vẫn bị coi là “bệnh ma quỷ”, “lời nguyền” hoặc “có tính lây”. Người bệnh thường bị xa lánh, hạn chế cơ hội học tập và việc làm. Tình trạng kỳ thị khiến nhiều bệnh nhân tìm đến thầy cúng hoặc các phương thức thiếu cơ sở khoa học, thay vì điều trị y tế chính thống.

Giải quyết kỳ thị, nâng cao nhận thức cộng đồng chính là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.

Việc giải quyết kỳ thị không chỉ dừng lại ở việc thay đổi cách nhìn của xã hội, mà còn cần các chương trình truyền thông y tế công cộng, giáo dục trong trường học và sự hỗ trợ từ chính sách y tế quốc gia. Khi cộng đồng hiểu rằng động kinh là một bệnh lý thần kinh có thể điều trị, người bệnh sẽ có cơ hội hòa nhập xã hội, được tiếp cận việc làm, học tập và chăm sóc y tế tốt hơn.

Ngoài ra, sự đồng hành của gia đình và người thân đóng vai trò quan trọng. Thay vì lo sợ hoặc xa lánh, gia đình cần trang bị kiến thức về cách xử trí cơn động kinh, tạo môi trường sống an toàn, khuyến khích bệnh nhân tuân thủ điều trị. Chính sự thấu hiểu và nâng đỡ này sẽ giúp giảm bớt gánh nặng tâm lý, cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Kết luận

Động kinh là một bệnh lý mạn tính, phổ biến, nhưng có thể điều trị hiệu quả. Tuy nhiên, sự bất bình đẳng trong tiếp cận y tế và rào cản xã hội vẫn khiến hàng chục triệu người chưa được chăm sóc đúng mức.

Để giảm gánh nặng bệnh động kinh, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa y tế, giáo dục và truyền thông cộng đồng:

Cải thiện tiếp cận chẩn đoán và thuốc men ở các nước thu nhập thấp và trung bình.
Giáo dục cộng đồng để xóa bỏ kỳ thị.
Phối hợp y học hiện đại và y học cổ truyền, giúp nâng cao chất lượng sống và tinh thần cho người bệnh.

Động kinh không phải “bệnh ma” hay “lời nguyền” như quan niệm xưa, mà là một bệnh lý thần kinh hoàn toàn có thể kiểm soát. Sự thấu hiểu và đồng hành của xã hội sẽ giúp bệnh nhân vượt qua hành trình dài với căn bệnh này.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)