Mang thai là một hành trình thiêng liêng và cần được chuẩn bị cẩn thận đặc biệt với những phụ nữ đang sống chung với bệnh động kinh. Nếu người bệnh đang sử dụng thuốc chống động kinh (anti-epileptic drugs – AED) và dự định có thai, điều quan trọng là cần lên kế hoạch trước và được tư vấn y tế đầy đủ.
Tại sao cần gặp bác sĩ trước khi mang thai?
Thuốc chống động kinh (Anti-Epileptic Drugs – AEDs) có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, đặc biệt trong giai đoạn đầu của thai kỳ khi các cơ quan chính đang hình thành (tuần lễ thứ 3 đến tuần thứ 8 sau thụ thai). Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ giữa việc sử dụng một số AEDs, đặc biệt là acid valproic (valproate), với nguy cơ cao gây dị tật bẩm sinh (như tật ống thần kinh, khe hở môi – hàm ếch, dị tật tim mạch) và suy giảm phát triển thần kinh, bao gồm rối loạn phổ tự kỷ và chậm phát triển trí tuệ.
Tuy nhiên, việc ngừng thuốc đột ngột hoặc điều chỉnh liều không có giám sát y tế có thể làm gia tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn động kinh. Cơn co giật toàn thể, đặc biệt là co giật co cứng – giật rung (generalized tonic-clonic seizures) trong thai kỳ, có thể làm giảm lượng oxy cung cấp cho thai nhi, gây suy thai, chậm phát triển trong tử cung, thậm chí nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc tổn thương thần kinh bào thai.
Vì vậy, điều trị động kinh trong thai kỳ cần được cá thể hóa và cân bằng giữa 2 mục tiêu: kiểm soát hiệu quả cơn động kinh và giảm thiểu tối đa nguy cơ tác dụng bất lợi của thuốc đối với thai nhi.
Việc lựa chọn loại thuốc, liều lượng, thời điểm điều chỉnh... cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa thần kinh phối hợp cùng bác sĩ sản khoa có kinh nghiệm quản lý thai kỳ nguy cơ cao.
-
Tiếp tục dùng thuốc và biện pháp tránh thai cho đến khi trao đổi kỹ với bác sĩ.
-
Không tự ý ngưng thuốc kể cả khi có ý định mang thai.
-
Đến gặp bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc bác sĩ chuyên về động kinh để đánh giá lại phác đồ điều trị, điều chỉnh loại thuốc hoặc liều lượng nếu cần.
Tư vấn trước khi thụ thai
Tư vấn trước khi thụ thai là bước quan trọng đối với phụ nữ mắc bệnh động kinh có kế hoạch mang thai. Mục tiêu chính của quá trình này là đánh giá toàn diện tình trạng kiểm soát cơn động kinh, xem xét lại phác đồ điều trị hiện tại và hướng dẫn các biện pháp nhằm giảm thiểu nguy cơ cho thai nhi, từ đó đảm bảo một thai kỳ an toàn và kết cục sinh sản thuận lợi.
Chương trình tư vấn trước khi mang thai sẽ giúp:
-
Hiểu rõ về các nguy cơ có thể xảy ra với thai kỳ khi đang điều trị động kinh.
-
Xác định loại thuốc chống động kinh (AED) hiện đang sử dụng, mức độ kiểm soát cơn co giật và có cần thiết thay đổi thuốc hay liều lượng không. Một số thuốc như valproate có thể được cân nhắc thay thế nếu điều kiện cho phép.
-
Đánh giá các yếu tố nguy cơ khác: bệnh lý đi kèm, thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng, sức khỏe tinh thần và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế trong thai kỳ.
-
Được tư vấn bổ sung axit folic liều cao (thường là 4–5 mg/ngày), bắt đầu ít nhất 1 – 3 tháng trước khi mang thai để giảm nguy cơ dị tật ống thần kinh cho thai nhi.
-
Có một kế hoạch chăm sóc thai kỳ an toàn, theo dõi chặt chẽ cả mẹ và thai nhi, phối hợp chặt chẽ giữa chuyên khoa thần kinh và sản khoa nhằm can thiệp kịp thời nếu có biến chứng.
Tư vấn trước khi mang thai không chỉ giúp người mẹ hiểu rõ về bệnh lý của mình trong bối cảnh thai kỳ, mà còn tăng khả năng có một thai kỳ khỏe mạnh, em bé an toàn và sự chủ động trong chăm sóc bản thân.
Nam giới đang dùng thuốc valproate
Không chỉ phụ nữ, nam giới cũng cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng natri valproate hoặc acid valproic nếu đang có kế hoạch sinh con. Dù trước đây trọng tâm tư vấn thường đặt nặng ở phía người mẹ, nhưng ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc người cha dùng valproate cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến thai nhi, đặc biệt là về mặt phát triển thần kinh.
Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng valproate có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng tinh trùng, làm tăng nguy cơ con sinh ra mắc các rối loạn phát triển thần kinh như chậm nói, rối loạn phổ tự kỷ, hoặc các vấn đề về hành vi và học tập. Dù nguy cơ này không cao tuyệt đối, nhưng đủ để đưa vào khuyến cáo lâm sàng. Vì vậy:
-
Những người đàn ông đang sử dụng valproate và có bạn đời trong độ tuổi sinh sản hoặc có khả năng mang thai nên chủ động trao đổi với bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá nguy cơ và tư vấn thay thế thuốc nếu cần thiết.
-
Cặp đôi nên sử dụng biện pháp tránh thai hiệu quả trong suốt quá trình dùng valproate và tiếp tục ít nhất 3 tháng sau khi ngừng thuốc do thời gian này là cần thiết để tinh trùng mới không còn bị ảnh hưởng bởi thuốc.
-
Nếu không thể ngưng thuốc hoặc thay thế bằng thuốc khác an toàn hơn, cần được tư vấn kỹ càng về nguy cơ có thể xảy ra đối với con cái, nhằm đưa ra quyết định sinh sản có trách nhiệm.
Việc đảm bảo sức khỏe sinh sản không chỉ là trách nhiệm của phụ nữ mà còn là sự đồng hành và chủ động của nam giới trong mọi kế hoạch sinh con.
Kết luận
Việc kiểm soát tốt
bệnh động kinh và chuẩn bị cho một thai kỳ khỏe mạnh không loại trừ lẫn nhau. Với sự tư vấn kịp thời và đồng hành của bác sĩ, người mắc bệnh động kinh hoàn toàn có thể đón chờ một thai kỳ an toàn và một em bé khỏe mạnh.
BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)