Mặc dù COVID-19 đang ảnh hưởng đến nhiều người trên toàn thế giới, nhưng điều quan trọng cần nhớ là không có bằng chứng lâm sàng nào cho thấy nhiễm COVID-19 làm trầm trọng thêm các cơn động kinh ở những người bị động kinh. Tuy nhiên, hiểu được tác động của virus đường hô hấp (chẳng hạn như SARS-CoV-2) đối với bệnh động kinh, cơ chế tiềm tàng của nhiễm trùng thần kinh và hậu quả của tình trạng viêm trong não là điều quan trọng.
COVID-19 có ảnh hưởng gì đến bệnh động kinh?
SARS-CoV-2, virus gây bệnh
COVID-19, biểu hiện dưới dạng nhiễm trùng đường hô hấp trên ở hầu hết bệnh nhân với các triệu chứng từ sốt, ho, khó thở, nghẹt mũi, nhức đầu, buồn nôn, mệt mỏi và/hoặc mất khứu giác và/hoặc vị giác.
Sự lây lan nhanh chóng của đại dịch SARS-CoV-2 đặt ra những thách thức đặc biệt đối với việc quản lý những người mắc bệnh mãn tính. Các báo cáo về khả năng xâm lấn thần kinh của SARS-CoV-2 cũng như các cơ chế sinh lý bệnh và hậu quả gián tiếp trong các trường hợp nghiêm trọng của COVID-19 đặt ra câu hỏi liệu căn bệnh này có thể liên quan đến việc tăng nguy cơ tái phát co giật hoặc phát triển các đợt khởi phát và cấp tính mới hay không. Mặc dù các báo cáo khoa học không cung cấp bằng chứng liên quan về tình trạng co giật nặng hơn ở những người bị
động kinh trong quá trình nhiễm SARS-CoV-2, nhưng có những rủi ro về mặt lý thuyết, chẳng hạn như co giật do sốt. Hơn nữa, quá trình bệnh nghiêm trọng và các giai đoạn bệnh tiến triển có thể dẫn đến bệnh não do thiếu oxy, các biến cố mạch máu não và cơn bão cytokine, có thể kích hoạt sự phát triển của các cơn co giật cấp tính. Điều này được xác nhận thêm bởi các báo cáo về các cơn co giật không thường xuyên ở bệnh nhân COVID-19. Mặc dù số lượng báo cáo cho đến nay còn ít và cho thấy nguy cơ có thể tương đối thấp, nhưng các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng không nên loại trừ biểu hiện thần kinh sớm với các cơn động kinh.
Có rất ít báo cáo về COVID-19 gây co giật toàn thân hoặc cục bộ hoặc có biểu hiện co giật rất kéo dài (trạng thái động kinh) là triệu chứng ban đầu. Các nghiên cứu về sự hiện diện của SARS-CoV-2 trong dịch não tủy (CSF) của bệnh nhân vẫn chưa có kết luận. Với dữ liệu này và sự xuất hiện tương đối hiếm của các cơn co giật mới khởi phát, có thể những sự cố như vậy là một sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Nói chung, sốt và nhiễm virus có khả năng ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng và tần suất co giật. Tuy nhiên, có rất ít dữ liệu khoa học về các
triệu chứng động kinh có thể xảy ra do nhiễm SARS-CoV-2.
SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng đến não như thế nào?
Sau đây là danh sách các cơ chế giả định về cách SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến não bộ:
-
Các loại coronavirus bao gồm SARS-CoV-2 được ghi nhận là có khả năng xâm lấn thần kinh, có nghĩa là chúng có thể xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương (CNS) thông qua dòng máu bằng cách lây nhiễm các tế bào cụ thể hoặc chúng có thể lây nhiễm các tế bào miễn dịch sau đó di chuyển đến hệ thống thần kinh trung ương. Một cách gián tiếp, virus có thể xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương thông qua dây thần kinh khứu giác có trong mũi, điều này có thể giải thích cho việc mất một phần khứu giác/vị giác hoặc thông qua dây thần kinh phế vị giao tiếp với nhiều cơ quan khác nhau.
-
SARS-CoV-2 liên kết với một loại protein gọi là men chuyển angiotensin 2 (ACE2) để xâm nhập và xâm chiếm tế bào chủ. ACE2 hiện diện trên nhiều loại tế bào khác nhau của con người bao gồm các tế bào cụ thể trong phổi, mũi và não. ACE2 rất quan trọng để bảo vệ các tế bào chống lại căng thẳng và viêm nhiễm. Angiotensin và ACE2 đã được chứng minh là có liên quan đến một số bệnh động kinh. Một cơ chế tiềm năng của SARS-CoV-2 có thể là thông qua tác động của nó lên hệ thống angiotensin.
-
SARS-CoV-2 gây ra hiện tượng gọi là “cơn bão cytokine” ở một số bệnh nhân. Cytokine là những protein nhỏ được tạo ra bởi các tế bào miễn dịch cụ thể báo hiệu những thay đổi nhất định trong cơ thể để chống lại virus hoặc vi khuẩn xâm nhập có thể gây bệnh. Tuy nhiên, việc sản xuất quá nhiều các cytokine gây viêm, chẳng hạn như các cytokine do SARS-CoV-2 kích hoạt, có thể tàn phá nhiều cơ quan. Cytokine có liên quan đến co giật do sốt ở bệnh nhân động kinh. Tình trạng viêm bao gồm sốt có thể làm tăng nồng độ của một số cytokine, dẫn đến tăng co giật. Cytokine có thể vượt qua hàng rào máu não vốn thường bảo vệ não khỏi các chất độc và mầm bệnh trong máu và gây tổn thương tế bào não ở bệnh nhân mắc COVID-19 nặng. Tuy nhiên, cho đến nay không có báo cáo khoa học nào hỗ trợ vai trò của các cytokine trong COVID-19.
-
Ở những bệnh nhân mắc COVID-19 nặng, nhiễm trùng cũng như tổn thương phổi dẫn đến nồng độ oxy thấp (thiếu oxy) có thể khiến hàng rào máu não bị “rò rỉ”, dẫn đến các biến chứng như co giật nặng hơn, viêm não và/ hoặc đột quỵ.
Những điều trên phản ánh các phương thức khác nhau mà mầm bệnh đường hô hấp như SARS-CoV-2 có thể sử dụng để xâm nhập não. Hệ thống miễn dịch tạo ra một phản ứng thích hợp để chống lại virus và trong hầu hết các trường hợp, những phản ứng này là đủ để bảo vệ bệnh nhân.
Trong một số trường hợp, mức độ nghiêm trọng của nhiễm virus cùng với phản ứng viêm gia tăng và các yếu tố nguy cơ gia tăng dẫn đến các biến cố nghiêm trọng như viêm não nặng và tổn thương lâu dài đối với tế bào não. Mặc dù các nghiên cứu lâm sàng sẽ rất quan trọng để hiểu các chi tiết cụ thể và mức độ lây nhiễm SARS-CoV-2 trong bệnh động kinh và việc sử dụng thuốc chống viêm, nhưng các nghiên cứu khoa học cơ bản sẽ tiết lộ cơ chế lây nhiễm SARS-CoV-2 chính xác và ảnh hưởng của nó đối với bệnh động kinh.
BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)