Bổ sung các nhóm chất cho bệnh nhân động kinh

Những nhóm chất dinh dưỡng đã được nghiên cứu có thể giúp giảm tần suất co giật bao gồm các vitamin (B6, E, D, K), magie, mangan, taurine, dimethylglycine và axit béo omega-3. Quản lý thiamine có thể cải thiện chức năng nhận thức ở bệnh nhân động kinh. Cần bổ sung axit folic, vitamin B6, biotin, vitamin D và L-carnitine để ngăn ngừa hoặc điều trị sự thiếu hụt do sử dụng thuốc chống co giật. Vitamin K1 đã được khuyên dùng gần cuối thai kỳ cho phụ nữ dùng thuốc chống co giật. Melatonin có thể làm giảm tần suất co giật trong một số trường hợp và progesterone có thể hữu ích cho những phụ nữ bị co giật theo chu kỳ.

Một số chất dinh dưỡng khác nhau cũng có thể có lợi ở một nhóm bệnh nhân động kinh. Các yếu tố dinh dưỡng có liên quan đến việc điều chỉnh hoạt động điện trong não được chỉ ra bởi thực tế là sự thiếu hụt nghiêm trọng thiamine, magie hoặc vitamin B6 có thể gây ra co giật. Nồng độ dưới mức bình thường của từng chất dinh dưỡng này đã được phát hiện là phổ biến ở những bệnh nhân động kinh. Mặc dù mức độ nghiêm trọng của những thiếu hụt này có thể không đủ lớn trong hầu hết các trường hợp để gây ra cơn động kinh ở những người khỏe mạnh, nhưng tình trạng cận biên đối với bất kỳ chất dinh dưỡng nào trong số này có thể làm trầm trọng thêm chứng rối loạn co giật.

Bên cạnh đó, rất nhiều bệnh nhân bị động kinh có thể có nhu cầu cao hơn bình thường đối với một hoặc nhiều chất dinh dưỡng đóng vai trò trong hoạt động điện não. Hiện tượng đó đã được chứng minh với trường hợp động kinh phụ thuộc vitamin B6, tình trạng mà các cơn co giật kháng thuốc hay khó chữa lại đáp ứng tốt với liều cao vitamin B6 giúp giảm hẳn tần suất cơn. Sự tồn tại của hội chứng tương đối hiếm này làm tăng khả năng các dạng phụ thuộc chất dinh dưỡng tinh vi hơn xảy ra phổ biến hơn. Mặc dù nhu cầu tăng nhẹ hoặc vừa phải đối với vitamin B6 hoặc các chất dinh dưỡng khác có thể không đủ để gây ra cơn co giật, nhưng việc không đáp ứng được các yêu cầu gia tăng này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn co giật hiện có.

Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc bổ sung các chất dinh dưỡng riêng lẻ làm giảm tần suất co giật hoặc cải thiện các khía cạnh sức khỏe khác ở bệnh nhân động kinh. Quản lý kết hợp các chất dinh dưỡng có thể hiệu quả hơn việc bổ sung một chất dinh dưỡng duy nhất, nhưng khả năng đó phần lớn chưa được khám phá. Việc bổ sung chất dinh dưỡng cũng có thể cần thiết để ngăn ngừa hoặc đảo ngược tác động của một số thiếu sót thường xảy ra do sử dụng thuốc chống co giật. Lợi ích tiềm năng của việc bổ sung chất dinh dưỡng ở bệnh nhân động kinh phải được cân nhắc với các báo cáo rằng liều lượng lớn một số chất dinh dưỡng (như vitamin B6 và axit folic) có thể cản trở tác dụng của thuốc chống co giật.

Sự suy giảm magie nghiêm trọng có thể gây co giật hoặc tăng tính nhạy cảm với các kích thích gây co giật. Ở người, magie dùng ngoài đường tiêu hóa là một phương pháp điều trị hiệu quả đối với các cơn co giật do tetany ở trẻ sơ sinh, sản giật, có thể đối với những trường hợp liên quan đến cai nghiện ethanol và chứng rối loạn chuyển hóa porphyrin cấp tính không liên tục.

Nồng độ magie trong huyết thanh và dịch não tủy (CSF) thấp hơn đáng kể ở 40 bệnh nhân bị động kinh cơn ác tính lớn so với nhóm chứng. Nồng độ magie trong huyết thanh và CSF giảm khi thời gian và tần suất co giật tăng lên. Trong một số trường hợp, sử dụng magie đường uống có liên quan đến sự cải thiện kết quả điện não đồ và giảm tần suất co giật.

Nồng độ vitamin E trong hồng cầu hoặc huyết tương thấp hơn ở trẻ bị động kinh so với nhóm đối chứng khỏe mạnh. Nồng độ vitamin E thấp hơn ở trẻ em được điều trị bằng nhiều loại thuốc so với trẻ em được điều trị bằng một loại thuốc. Trong một số nghiên cứu, việc bổ sung vitamin E làm giảm tần suất co giật.

Mặc dù nghiên cứu về hiệu quả còn mâu thuẫn, nhưng vitamin E tương đối an toàn và có thể được xem xét để điều trị bổ sung ở bệnh nhân động kinh, đặc biệt là trẻ em.

Ở những người bị động kinh, nồng độ mangan trong máu thấp hơn đáng kể từ 20-41% so với nhóm chứng. Nồng độ mangan ở bệnh nhân động kinh không tương quan với tần suất co giật hoặc loại, liều lượng hay nồng độ thuốc chống co giật trong huyết tương. Nồng độ của các khoáng chất khác, chẳng hạn như kẽm và đồng, nói chung là bình thường, cho thấy mối liên quan giữa thiếu mangan và bệnh động kinh không phải do suy dinh dưỡng nói chung. Bệnh nhân bị động kinh do chấn thương có nồng độ mangan trong máu cao hơn đáng kể so với bệnh nhân không có tiền sử chấn thương, điều này cho thấy thiếu mangan là yếu tố góp phần chính chứ không phải là hậu quả của bệnh động kinh hoặc điều trị.

Taurine hoạt động như một chất điều biến tính dễ bị kích thích của màng trong hệ thống thần kinh trung ương bằng cách ức chế giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh khác và giảm giải phóng canxi của ty thể. Nồng độ Taurine đã được phát hiện tăng cao trong huyết thanh, nhưng giảm trong não của một số bệnh nhân động kinh. Ngược lại, nồng độ trong huyết thanh của hầu hết các axit amin khác ở bệnh nhân động kinh thấp hơn so với nhóm chứng khỏe mạnh. Việc sử dụng Taurine đã điều chỉnh một phần nồng độ axit amin huyết thanh thấp này.

Taurine đã được dùng bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch với nhiều liều lượng (200 mg/ngày đến 21g/ngày) trong các khoảng thời gian khác nhau cho bệnh nhân động kinh nặng, kháng trị. Có ý kiến cho rằng liều taurine tối ưu để điều trị chứng động kinh có thể nằm trong khoảng 100-500 mg/ngày, và trong một báo cáo đã thấy mất tác dụng chống động kinh ở một số bệnh nhân khi tăng liều trên 1,5 g/ngày. Mặc dù các nghiên cứu bổ sung là cần thiết để xác định phạm vi liều lượng tối ưu của taurine, nhưng không có chế độ liều lượng cụ thể nào được chứng minh là tạo ra sự cải thiện lâu dài cho bệnh động kinh.

Thiếu thiamine nghiêm trọng có thể gây co giật ở cả bệnh nhân nghiện rượu và không nghiện rượu; những cơn co giật này có thể đảo ngược khi bổ sung thiamine. Tình trạng Lowthiamine được tìm thấy ở 25% trong số 620 bệnh nhân động kinh đến khám tại phòng khám ngoại trú trong một nghiên cứu và ở 31% trong số 72 bệnh nhân trong một nghiên cứu khác.

Trong một thử nghiệm đối chứng với giả dược, việc bổ sung 50mg thiamine mỗi ngày cho bệnh nhân động kinh trong sáu tháng có liên quan đến những cải thiện đáng kể trong các bài kiểm tra IQ bằng lời nói và phi ngôn ngữ. Do đó, tình trạng thiamine dưới mức tối ưu có thể là một yếu tố dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức ở bệnh nhân bị động kinh.

Động kinh xảy ra ở một số trẻ sơ sinh bị thiếu folate não, một hội chứng cũng bao gồm chậm phát triển đầu, chậm phát triển tâm thần vận động, mất điều hòa tiểu não và các bất thường thần kinh khác. Hội chứng này là do sự vận chuyển folate bị suy yếu qua hàng rào máu não vào hệ thống thần kinh trung ương. Khiếm khuyết vận chuyển có thể được khắc phục bằng cách sử dụng axit folinic (một dạng axit folic hoạt động), bỏ qua cơ chế vận chuyển folate bị chặn. Có một số báo cáo trường hợp trong đó sử dụng axit folinic (2,5-20mg hai lần mỗi ngày trong một nghiên cứu; 0,5-1,0mg/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày trong một nghiên cứu khác) giúp cải thiện hoặc kiểm soát hoàn toàn các cơn co giật ở trẻ sơ sinh.

Ở những bệnh nhân bị co giật không phải do thiếu folate não, việc bổ sung axit folic có rất ít hoặc không có lợi ích gì đối với việc kiểm soát cơn động kinh, và thậm chí có thể làm trầm trọng thêm cơn động kinh trong một số trường hợp. Tuy nhiên, thiếu folate thường gặp ở bệnh nhân động kinh và có thể có tác động tiêu cực đến các khía cạnh khác của sức khỏe. Nồng độ folate trong huyết thanh hoặc hồng cầu dưới mức bình thường đã được quan sát thấy ở 19-88% bệnh nhân động kinh trong các nghiên cứu khác nhau.

Nồng độ folate thấp được tìm thấy thường xuyên hơn ở bệnh nhân nội trú so với bệnh nhân ngoại trú và ở những người mắc bệnh tâm thần đồng thời hơn những người không mắc bệnh tâm thần. Thiếu folate chủ yếu là do sử dụng thuốc chống co giật (ví dụ: phenytoin, valproate, carbamazepine, phenobarbital và primidone), cản trở sự hấp thụ axit folic.

Liều lượng axit folic vừa phải nên được sử dụng để điều trị tình trạng thiếu folate ở bệnh nhân động kinh. Một nghiên cứu về phụ nữ động kinh đang mang thai dùng thuốc chống co giật cho thấy liều axit folic 100-1.000mcg/ngày là đủ để ngăn ngừa thiếu hụt folate và không làm giảm khả năng kiểm soát cơn động kinh.

Axit folic cũng đã được sử dụng để điều trị tăng sản nướu do phenytoin gây ra. Trong một nghiên cứu mù đôi nhỏ, việc sử dụng nước súc miệng có chứa 0,1% axit folic trong sáu tháng đã làm giảm đáng kể mức độ nghiêm trọng của tình trạng này, trong khi giả dược không hiệu quả. Sử dụng axit folic (3-4 mg/ngày) bằng đường uống, thay vì bôi ngoài da, không cải thiện hoặc cải thiện rất ít chứng tăng sản nướu do phenytoin gây ra.

Nồng độ biotin trong huyết thanh dưới mức bình thường ở 74% trong số 264 bệnh nhân động kinh đang điều trị bằng thuốc chống co giật dài hạn. Nồng độ biotin thấp dường như là kết quả của sự gia tăng quá trình dị hóa biotin bởi phenytoin, carbamazepine và phenobarbital. Ngoài ra, carbamazepine và primidone có thể ức chế sự hấp thu biotin ở ruột. Điều thú vị là viêm da và mất điều hòa, tác dụng phụ của nhiều loại thuốc chống co giật, cũng được quan sát thấy ở những bệnh nhân mắc lỗi bẩm sinh của các enzym phụ thuộc biotin.

Không có bằng chứng cho thấy việc bổ sung biotin can thiệp vào tác dụng của thuốc chống co giật. Ngược lại, việc điều chỉnh tình trạng thiếu biotin có thể làm giảm tần suất co giật, như được đề xuất bởi thực tế là các cơn động kinh đáp ứng với biotin đã xảy ra ở một số bệnh nhân mắc lỗi chuyển hóa biotin bẩm sinh.

Bệnh nhân dùng thuốc chống co giật có nguy cơ cao bị thiếu vitamin D, rõ ràng là do những thuốc này gây ra các men gan làm bất hoạt vitamin D. Bệnh còi xương, nhuyễn xương và hàm lượng chất khoáng trong xương thấp đã được báo cáo ở những bệnh nhân động kinh được điều trị bằng thuốc. Tần suất xảy ra các rối loạn này rất khác nhau trong các nghiên cứu khác nhau, một phần là do sự khác biệt về mức độ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Ở những bệnh nhân bị nhuyễn xương do sử dụng phenytoin và phenobarbital, lượng vitamin D3 cần thiết để đạt được sự cân bằng canxi tích cực là khoảng 975 IU/ngày. Ở những bệnh nhân có nồng độ 25-hydroxyvitamin D thấp đang dùng phenytoin, carbamazepine và phenobarbitone, đơn lẻ hoặc kết hợp, lượng vitamin D3 cần thiết để duy trì nồng độ 25-hydroxyvitamin D trong huyết thanh bình thường (15mg/mL hoặc cao hơn) dao động từ 400 đến 4.000 IU/ngày, với 72% bệnh nhân cần 2.400 IU/ngày trở lên.

Năm bệnh nhân thiểu năng trí tuệ nghiêm trọng (tuổi từ 12-26) với hơn 3-4 cơn động kinh lớn mỗi tháng được bổ sung hàng ngày 900mg axit eicosapentaenoic (EPA); 2,3g axit docosahexaenoic (DHA) và 50mg alpha-linolenic axit. Tất cả năm bệnh nhân đều giảm rõ rệt cả về tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn động kinh lớn. Trong một nghiên cứu mù đôi bao gồm 57 người trưởng thành (tuổi trung bình 39 tuổi), việc bổ sung dầu cá (cung cấp 1g/ngày EPA và 0,7g/ngày DHA) làm giảm tần suất co giật trong sáu tuần đầu điều trị, nhưng tác dụng có lợi không được duy trì sau đó.

Trái ngược với tác dụng có lợi của axit béo omega-3, axit béo omega-6 trong dầu hoa anh thảo có thể có tác dụng có hại ở một số bệnh nhân động kinh. Có vài báo cáo trong đó việc sử dụng dầu hoa anh thảo dường như làm trầm trọng thêm hoặc phát hiện bệnh động kinh thùy thái dương.

Điều trị cho trẻ em bằng axit valproic, đặc biệt là kết hợp với các thuốc chống co giật khác, làm giảm nồng độ carnitine toàn phần và tự do và tăng nồng độ amoniac trong huyết tương (biểu hiện của sự thiếu hụt carnitine). Mức Carnitine ở những bệnh nhân dùng thuốc chống co giật khác với axit valproic là bình thường. Một tuyên bố đồng thuận của một nhóm các bác sĩ thần kinh nhi khoa đã kết luận rằng việc bổ sung L-carnitine được chỉ định cho những bệnh nhân có triệu chứng tăng amoniac huyết liên quan đến axit valproic, nhiều yếu tố nguy cơ gây nhiễm độc gan do axit valproic hoặc các hội chứng liên quan đến thận; trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dùng axit valproic; bệnh nhân động kinh sử dụng chế độ ăn ketogen có nồng độ carnitine huyết thanh thấp; bệnh nhân đang chạy thận nhân tạo; và trẻ sinh non được nuôi ăn hoàn toàn qua đường tĩnh mạch. Hội thảo đã khuyến nghị liều lượng L-carnitine uống là 100mg/kg/ngày, tối đa là 2g/ngày. L-carnitine tiêm tĩnh mạch được khuyên dùng cho nhiễm độc gan do axit valproic, quá liều và các cuộc khủng hoảng chuyển hóa cấp tính khác liên quan đến thiếu hụt carnitine.

Cơ địa xuất huyết liên quan đến nồng độ prothrombin thấp xảy ra ở khoảng 27% trẻ sơ sinh có mẹ dùng thuốc chống co giật. Mười bốn phụ nữ mang thai bị động kinh đã bổ sung 20mg/ngày vitamin K1 trong hai tuần trước khi sinh. Trẻ sơ sinh không bị xuất huyết và thời gian prothrombin đều bình thường khi sinh. Các tác giả của nghiên cứu này gợi ý rằng vitamin K1 nên được cung cấp thường xuyên cho phụ nữ bị động kinh được điều trị bằng thuốc gần cuối thai kỳ.

BS. Tú Uyên (Thọ Xuân Đường)