Ghi điện não đồ (EEG) là ghi lại các hoạt động điện của não nhờ một dao động kí cực nhạy. Các điện cực của thiết bị được đặt cố định lên da đầu và ghi được nhiều đường sóng cùng một lúc. Trong lúc phẫu thuật, bác sĩ có thể ghi được điện vỏ não bằng cách đặt điện cực trực tiếp lên vỏ não. Đường ghi sóng ghi lại sự thay đổi điện thế ở một vùng nhỏ trên vỏ não, ngay dưới điện cực.
Hoạt động của phần não nằm ở dưới sâu ít có ảnh hưởng lên đường ghi. Hoạt động ở mặt đáy của nền não, ở giữa hai bán cầu não và các vùng dưới vỏ không thể ghi bằng điện não mà chỉ được thể hiện qua các rối loạn từ xa.
Điện não đồ bình thường
Nhịp Alpha
Ở người bình thường, thức và thư giãn, hai mắt nhắm thì đường ghi có chủ yếu là các sóng Alpha chậm (tần số 8 – 13Hz), biên độ 20 – 80 microvolt, đạo trình chẩm – bên là có biên độ cao nhất. Nhịp Alpha giảm ngay khi người bệnh chú ý. Người bệnh mở mắt và nhìn chăm chú là các sóng Alpha biến mất ngay. Người bình thường có thể thấy nhịp Alpha không hoàn toàn hoặc không có nhịp Alpha.
Nhịp Beta
Tần số nhanh (18 – 32Hz), biên độ thấp hơn (15 – 20 microvolt), rõ hơn ở vùng cạnh bên và vùng trán. Nhịp Beta xuất hiện chủ yếu khi người bệnh tập trung chú ý.
Các sóng chậm
Các sóng chậm có thể rõ ít hoặc nhiều, nhất là dạng sóng Theta (tần số 4 – 7Hz) và sóng Delta (tần số 1 – 4Hz).
Điện não đồ trẻ em
Trẻ sơ sinh hoạt động không có chu kỳ, trẻ lớn dần và trong giấc ngủ có các sóng chậm (1 – 4Hz). Tần số các sóng tăng dần và đến năm 15 – 20 tuổi, điện não đồ giống của người trưởng thành.
Điện não đồ trong giấc ngủ
Điện não đồ trong giấc ngủ, đường ghi thay đổi hoàn toàn. Nhịp Alpha dần dần biến mất. Trong giấc ngủ nông có các sóng chậm, lúc đầu đơn độc, sau đó thành chùm, có hình ảnh “thoi ngủ” (tần số 12 – 15Hz). Trong giấc ngủ sâu không có thoi ngủ.
Điện não đồ trong thay đổi sinh lý khác
Sợ hãi, đau, lo lắng có thể làm mất nhịp Alpha. Thở nhanh làm xuất hiện các sóng chậm, nhất là ở trẻ em. Sóng Lambda là sóng nhọn ở vùng chẩm, liên quan đến các cử động giật của mắt. Ở người già, nhịp càng ngày càng chậm.
Điện thế kích thích
Sau kích thích bằng ánh sáng, âm thanh hoặc cảm giác nông trên vỏ não xuất hiện điện thế vỏ. Thời gian tiềm tàng, thời gian tồn tại và biên độ của các điện thế kích thích này cung cấp thông tin về sự toàn vẹn của các đường cảm giác kích thích. Ví dụ điện thế kích thích với ánh sáng có thể cho phép phát hiện tổn thương dây thần kinh thị giác trong bệnh xơ cứng rải rác.
Điện não đồ bệnh lý
Biến đổi toàn thể không đặc hiệu
Có các sóng chậm và cao trên tất cả mọi đường ghi trong các bệnh não lan tỏa (do mạch máu, do viêm, chấn thương, ngộ độc) và trong tổn thương khu trú ở thân não (viêm màng não ở nền não, xuất huyết dưới màng nhện, khối tân tạo, tổn thương mạch). Trong tổn thương thân não, người ta thấy có nhịp Theta toàn thể và nhịp Delta ở trán.
Ổ Delta
Các sóng Delta chậm (tần số 1 – 4Hz), khu trú cho thấy có ổ bệnh lý (xuất huyết, tắc mạch, đụng giập nông, áp xe, khối u não).
Giảm điện thế khu trú
Khi điện thế bị giảm rõ rệt ở một chỗ, mất nhịp đều đặn so với vùng đối xứng, có thể kết luận là có tổn thương khu trú, nhất là vỏ não bị hủy hoại hay bị chèn ép do ổ áp xe, máu tụ hoặc khối u trong não…
Điểm vỏ não bị kích thích gây hiện tượng tăng đồng bộ (có các chùm sóng nhọn). Trong cơn
động kinh cục bộ, có thể theo dõi sự lan tỏa của hoạt tính tăng đồng bộ này. Thoạt tiên, các sóng nhanh có biên độ thấp xuất hiện, sau đó là các sóng chậm có biên độ cao.
Điện thế động kinh toàn thể
Trên các đạo trình đều có các phức hợp sóng - đỉnh. Trên đường đi có các sóng tròn và nhọn nối tiếp nhau. Trong động kinh vô căn cơn co giật toàn thân hay cơn vắng ý thức, phức hợp sóng – đỉnh bắt đầu và kết thúc đồng bộ ở hai bên, tối đa ở vùng cạnh giữa và vùng trán (tần số 3 – 4Hz) và các thành phần nhanh, chậm đi thành từng cặp đều đặn.
Đường ghi cơn động kinh có máy cơ có các phức hợp (tần số 2Hz). Một điện não đồ bình thường không loại trừ được bệnh động kinh. Ngược lại, nếu có nhiều điện não đồ bình thường trong bối cảnh có động kinh thì phải nghĩ đến động kinh thứ phát.
Chỉ định làm điện não đồ
Làm điện não đồ là một phương pháp chẩn đoán không xâm nhập, ít tốn kém và vẫn có ích trong chẩn đoán, điều trị nhiều bệnh của hệ thần kinh trung ương, với điều kiện và phải kết hợp phân tích điện não với thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng.
Động kinh
Động kinh là chỉ định chính của điện não đồ.
Trong cơn động kinh: Ghi điện não đồ trong cơn động kinh khẳng định
chẩn đoán bệnh động kinh. Nếu bị ngất hoặc bị xỉu nhưng nghi ngờ là bị động kinh có điện não đồ bình thường thì có thể dùng biện pháp kích thích, trong đó phương pháp hay dùng nhất là để bệnh nhân ít ngủ đêm hôm trước rồi ghi điện não trong giấc ngủ ngày hôm sau.
Trạng thái động kinh: Có thể không có co giật. Trong trường hợp này điện não đồ cho phép chẩn đoán căn nguyên gây hôn mê.
Phân loại kiểu động kinh: Để phân loại động kinh người ta dựa vào triệu chứng lâm sàng và điện não đồ. Điện não cho phép nhận biết nhiều kiểu động kinh, ví dụ như cơn động kinh có co giật, cơn động kinh nhẹ, động kinh có đỉnh Rolando,
động kinh ở trẻ em như hội chứng West và hội chứng Lennox – Gastaut…
Chỉ dẫn cho điều trị động kinh: Cùng với việc định lượng thuốc chống động kinh trong máu, điện não là yếu tố không thể thiếu được trong
điều trị động kinh. Phải nghĩ đến trạng thái động kinh nếu điện não đồ có đường ghi bệnh lý sau khi ngừng thuốc.
Chấn thương sọ não
Đường ghi có rối loạn, dấu hiệu khu trú cho thấy chấn thương nặng, cần phải theo dõi bệnh nhân cẩn thận. Điện não còn có thể có giá trị pháp y. Điện não đồ bình thường trong hội chứng chủ quan sau chấn thương.
Rối loạn mạch máu
Các rối loạn về điện não đồ là không đặc hiệu, không xác định được mức độ nặng nhẹ của
tai biến mạch máu não. Xuất huyết trong não cho hình ảnh như một tổn thương lan tỏa.
Bệnh lý lan tỏa trong não
Điện não không còn là phương pháp cận lâm sàng hàng đầu trong chẩn đoán u não. Tuy nhiên, ghi điện não có thể chỉ dẫn định hướng làm các biện pháp cận lâm sàng khác.
Bệnh nhiễm khuẩn
Điện não đồ có thể bị rối loạn nghiêm trọng nhưng lại không đặc hiệu, trừ trong bệnh viêm não Leuco của Van Bogaen (hoạt động có chu kỳ kéo dài, đa dạng, biên độ cao), đôi khi trong viêm não do Herpes (hoạt động chu kỳ ngắn, xuất hiện vài ngày sau khi khỏi bệnh). Điện não đồ không cho thông tin hữu ích nào đối với viêm màng não.
Trạng thái cuồng sảng
Điện não đồ bình thường trong bệnh Pick, rối loạn trong bệnh Alzheimer, và rối loạn nặng trong bệnh Creutsfeldt – Jacob.
Rối loạn giấc ngủ
Ghi lại điện não đồ trong giấc ngủ làm trong các phòng thí nghiệm chuyên khoa có ích trong việc thăm khám bệnh nhân bị mất ngủ kịch phát và bệnh nhân bị ngừng thở trong giấc ngủ.
Hôn mê
Với bệnh hôn mê gan (não gan), điện não có những biến đổi đặc trưng. Điện não đồ trong hôn mê do ngộ độc thuốc cho thấy có tổn thương lan tỏa có nhịp nhanh nếu bị ngấm Benzodiazepin.
Chết não
Đường ghi điện não phẳng, hoàn toàn không có sóng. Đây là một yếu tố để chẩn đoán chết não đối với bệnh nhân thở máy. Để có giá trị, phải ghi đúng kỹ thuật và kết hợp thăm khám lâm sàng cụ thể.
BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)