Chế độ ăn ketogenic cổ điển, một chế độ ăn đặc biệt giàu chất béo, ít carbohydrate có thể giúp kiểm soát cơn động kinh ở một số người. Nó có thể giúp cả trẻ em và người lớn bị mắc bệnh động kinh khó điều trị.
Chế độ ăn ketogenic là gì?
Chế độ ăn ketogenic cổ điển là một chế độ ăn đặc biệt có hàm lượng chất béo cao, ít carbohydrate giúp kiểm soát các cơn co giật ở một số người mắc bệnh động kinh. Chế độ ăn kiêng này thường được sử dụng cho
trẻ em mắc bệnh động kinh không đáp ứng với thuốc. Chế độ ăn ketogenic nghiêm ngặt hơn so với chế độ ăn kiêng Atkins đã sửa đổi, yêu cầu đo lường cẩn thận về lượng calo, chất lỏng và protein. Thực phẩm được cân và đo lường.
Cái tên ketogenic có nghĩa là nó tạo ra xeton trong cơ thể (keto = xeton, genic = sản xuất) xeton được hình thành khi cơ thể sử dụng chất béo làm nguồn năng lượng.
Thông thường cơ thể sử dụng carbohydrate (chất đường bột) để làm nhiên liệu. Bởi vì chế độ ăn ketogenic rất ít carbohydrate, thay vào đó chất béo trở thành nhiên liệu chính.
Xeton không nguy hiểm. Chúng có thể được phát hiện trong nước tiểu, máu và hơi thở. Xeton là một trong những cơ chế hoạt động của chế độ ăn uống, với mức xeton cao hơn thường dẫn đến cải thiện việc kiểm soát cơn động kinh. Tuy nhiên, có nhiều giả thuyết khác cho lý do tại sao chế độ ăn kiêng này có tác dụng đó.
Chế độ ăn ketogenic điển hình được gọi là chế độ ăn chất béo trung tính chuỗi dài, cung cấp 3 đến 4 gam chất béo cho mỗi 1 gam carbohydrate và protein. Đó là khoảng 90% calo từ chất béo.
Thông thường, khi chế độ ăn ketogenic cổ điển được quy định, tổng lượng calo được khớp với số lượng calo mà người đó cần. Ví dụ, nếu một đứa trẻ mắc bệnh động kinh đang ăn chế độ ăn 1500 calo thông thường, sẽ được thay đổi thành chế độ ăn kiêng ketogenic 1500 calo. Chỉ đối với trẻ rất nhỏ, chế độ ăn uống có thể được chỉ định dựa trên cân nặng, ví dụ: 75 đến 100 calo cho mỗi kg trọng lượng cơ thể. Chế độ ăn này khá phức tạp, nên đó chính là lý do tại sao mọi người cần sự trợ giúp của chuyên gia dinh dưỡng khi áp dụng chế độ ăn kiêng này.
Một tỷ lệ chế độ ăn ketogenic là tỷ lệ chất béo trên số gam carbohydrate và protein kết hợp với nhau.
-
Tỷ lệ 4 : 1 nghiêm ngặt hơn tỷ lệ 3 : 1 và thường được sử dụng cho hầu hết trẻ em.
-
Tỷ lệ 3 : 1 thường được sử dụng cho trẻ sơ sinh, thanh thiếu niên và trẻ em yêu cầu lượng protein hoặc carbohydrate cao hơn vì một số lý do khác.
Các loại thực phẩm cung cấp chất béo cho chế độ ăn ketogenic là bơ, kem sữa, sốt mayonnaise, hạt dinh dưỡng (óc chó, macca, hạnh nhân, bí, hướng dương…) và các loại dầu thực vật.
Vì lượng carbohydrate và protein trong chế độ ăn phải được hạn chế, nên việc chuẩn bị bữa ăn cẩn thận là rất quan trọng.
Không thể ăn các nguồn carbohydrate như ngũ cốc, bột mì, cơm, khoai, sắn...
Chế độ ăn ketogenic được chỉ định và giám sát bởi bác sĩ điều trị hoặc chuyên gia dinh dưỡng và có thể hướng dẫn cho cha mẹ và trẻ mắc bệnh động kinh những gì có thể và không thể ăn.
Những ai nên ăn chế độ ketogenic?
Mặc dù chế độ ăn ketogenic ngày càng được sử dụng như một phương pháp điều trị đầu tay đối với một số loại động kinh, nhưng chế độ ăn này lại được sử dụng phổ biến hơn ở trẻ em bị co giật khó kiểm soát.
Các bác sĩ thường khuyến nghị chế độ ăn ketogenic cho trẻ em mắc bệnh động kinh không đáp ứng với một số loại thuốc động kinh.
Chế độ ăn kiêng ketogenic cổ điển thường không được khuyến khích cho người lớn, chủ yếu là do các lựa chọn thực phẩm bị hạn chế khiến bệnh nhân khó tuân theo. Tuy nhiên, chế độ ăn kiêng Atkins đã được sửa đổi vẫn có thể được áp dụng.
Chế độ ăn ketogenic đã được chứng minh trong nhiều nghiên cứu là đặc biệt hữu ích đối với một số bệnh động kinh như co thắt ở trẻ sơ sinh, hội chứng Rett, phức hợp xơ cứng củ, hội chứng Dravet, hội chứng Doose và thiếu hụt GLUT-1. Sử dụng chế độ ăn ketogenic chỉ có sữa công thức cho trẻ sơ sinh và trẻ được nuôi bằng ống thông dạ dày có thể giúp tuân thủ tốt hơn và thậm chí có thể cải thiện hiệu quả.
Chế độ ăn kiêng ketogenic có tác dụng tốt đối với trẻ bị co giật khu trú, nhưng có thể ít dẫn đến kết quả không bị co giật ngay lập tức.
Nói chung, chế độ ăn kiêng ketogenic luôn có thể được xem xét miễn là không có lý do chuyển hóa hoặc ty thể để không sử dụng nó.
Chế độ ăn ketogenic đôi khi được bắt đầu để giúp giảm hoặc thậm chí ngừng thuốc chống động kinh. Tuy nhiên, điều đó không phải lúc nào cũng xảy ra, thường kết hợp chế độ ăn này và
điều trị động kinh mới kiểm soát được cơn co giật hiệu quả.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng chế độ ăn ketogenic làm giảm hoặc ngăn ngừa cơn co giật ở nhiều trẻ em bị bệnh động kinh mà các cơn co giật không thể kiểm soát được bằng thuốc chống co giật. Hơn một nửa số trẻ ăn kiêng giảm được ít nhất 50% số lần co giật. Khoảng thường là 10 - 15% trẻ em thậm chí không bị co giật.
Cần lưu ý gì khi áp dụng chế độ ăn ketogenic cho người mắc bệnh động kinh?
Tuân thủ điều trị và ăn kiêng
Bệnh nhân và trẻ em đang theo chế độ ăn ketogenic vẫn tiếp tục dùng thuốc điều trị bệnh động kinh, không nên tự ý bỏ thuốc khi không có chỉ định của bác sĩ điều trị.
Nếu người bệnh nhân động kinh bỏ chế độ ăn kiêng ketogenic dù chỉ một bữa, nó có thể mất tác dụng tốt. Vì vậy, việc tuân thủ chế độ ăn ketogenic theo quy định là rất quan trọng.
Các tác dụng không mong muốn của chế độ ăn ketogenic
Một người bắt đầu chế độ ăn ketogenic có thể cảm thấy uể oải trong vài ngày sau khi bắt đầu chế độ ăn kiêng. Tình trạng này có thể trở nên tồi tệ hơn nếu trẻ bị ốm cùng lúc với khi thực hiện chế độ ăn kiêng.
Đảm bảo uống nước không có carbohydrate trong thời gian bị bệnh.
Các tác dụng phụ khác có thể xảy ra nếu người bệnh ăn kiêng trong một thời gian dài là:
-
Sỏi thận;
-
Mức cholesterol trong máu cao;
-
Táo bón;
-
Tăng trưởng chậm lại;
-
Loãng xương;
-
Rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ.
Trong thập kỷ qua, một số báo cáo trường hợp đã mô tả các tác dụng phụ hiếm nhưng nghiêm trọng có thể là do chế độ ăn ketogenic. Chúng bao gồm viêm tuyến tụy, khoảng QT kéo dài trong nhịp tim và các vấn đề với cơ tim, thiếu hụt selen, thiếu carnitine nghiêm trọng và thay đổi hạch nền (một phần sâu của não). Tại thời điểm này, các nhà khoa học vẫn chưa xác định được tỷ lệ thực sự của những vấn đề này, nhưng chúng rất hiếm gặp.
Chế độ thuốc bổ sung
Bởi vì chế độ ăn uống không cung cấp tất cả các vitamin và khoáng chất có trong một chế độ ăn uống cân bằng, chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ điều trị sẽ khuyên người bệnh nên bổ sung vitamin và khoáng chất. Quan trọng nhất là calci và vitamin D (để ngăn ngừa loãng xương), vitamin B và selen.
Theo các nghiên cứu gần đây, nồng độ thuốc chống động kinh có thể không thay đổi khi đang ăn kiêng. Bệnh nhân không tự ý bỏ thuốc, thay đổi liều lượng thuốc, thay đổi loại thuốc chống động kinh. Điều này cần sự chỉ định của bác sĩ điều trị.
Tất cả các loại thuốc bệnh nhân uống phải ở dạng không có carbohydrate, không đường thì càng tốt.
Sử dụng thuốc y học cổ truyền, thuốc thảo dược để giúp điều trị hiệu quả hơn. Để có phương thuốc phù hợp nhất, bệnh nhân nên khám bệnh động kinh ở cơ sở y tế uy tín. Nhà thuốc Thọ Xuân Đường - Kỷ lục Guinness nhà thuốc gia truyền nhiều đời nhất Việt Nam là địa chỉ
khám chữa bệnh động kinh bằng y học cổ truyền được nhân dân tín nhiệm.
Theo dõi tác động của độ ăn kiêng ketogenic
Bệnh nhân động kinh cần khám bệnh định kỳ theo tháng để bác sĩ nắm bắt tình trạng sức khỏe tổng thể cũng như các vấn đề liên quan bệnh động kinh của bệnh nhân.
Các xét nghiệm máu và nước tiểu được thực hiện để đảm bảo không có vấn đề y tế nào.
Đối với trẻ em mắc bệnh động kinh cần phải theo dõi chiều cao và cân nặng để xem liệu tốc độ tăng trưởng có chậm lại hay không.
Khi nào bệnh nhân động kinh có thể ngừng chế độ ăn kiêng ketogenic?
Nếu các cơn co giật đã được kiểm soát tốt trong một thời gian, thường là 2 năm, bác sĩ có thể đề nghị bỏ chế độ ăn kiêng.
Thông thường, người bệnh cần dần dần bỏ chế độ ăn kiêng trong vài tháng hoặc thậm chí lâu hơn. Co giật có thể trở nên trầm trọng hơn nếu chế độ ăn ketogenic bị ngừng ngay lập tức.
Trẻ em mặc bệnh động kinh thường tiếp tục dùng thuốc điều trị động kinh sau khi hết chế độ ăn kiêng.
Trong nhiều tình huống, chế độ ăn kiêng đã dẫn đến việc kiểm soát cơn co giật đáng kể, nhưng không toàn diện. Các gia đình có thể chọn duy trì chế độ ăn ketogenic trong nhiều năm trong những trường hợp này.
Lời kết
Các vấn đề liên quan chế độ ăn kiêng ketogenic đối với bệnh động kinh bao gồm: Ảnh hưởng của liệu pháp ăn kiêng đối với chất lượng cuộc sống, tần suất co giật, sức khỏe tổng thể và chế độ ăn này có thể đóng vai trò quan trọng như thế nào trong việc điều trị bệnh động kinh tình trạng kháng thuốc.
Ngoài ra, việc sử dụng liệu pháp ăn kiêng ketogenic còn có những lợi ích đối với các bệnh khác ngoài bệnh động kinh như
ung thư, sa sút trí tuệ, tiểu đường và thừa cân béo phì. Cho dù áp dụng chế độ ăn kiêng này cho bất kể trường hợp nào cũng cần có sự tư vấn, chỉ định và theo dõi của chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ điều trị.
BS. Nguyễn Thùy Ngân