Chế độ ăn uống có ảnh hưởng đến bệnh động kinh không?

Từ những năm 1920, nhiều nghiên cứu đã cho thấy chế độ ăn có thể góp phần cải thiện khả năng kiểm soát cơn động kinh. Ban đầu, phần lớn bằng chứng đến từ chế độ ăn ketogenic, một chế độ ăn giàu chất béo, rất ít carbohydrate và có mục tiêu tạo trạng thái ceton hóa trong cơ thể. Trong nhiều thập kỷ, đây là chế độ ăn được áp dụng cho những trường hợp động kinh khó điều trị.

Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây mở ra hướng đi dễ áp dụng hơn: những chế độ ăn ít khắt khe vẫn mang lại hiệu quả giảm tần suất cơn. Nổi bật nhất là:

• Chế độ Atkins sửa đổi.
• Chế độ chỉ số đường huyết thấp.

Các chế độ ăn này đều có điểm chung là giảm tối đa đường và các thực phẩm quá ngọt, đồng thời khuyến khích người bệnh lựa chọn những món ăn tự nhiên nhất có thể, ưu tiên thực phẩm toàn phần và ít qua chế biến.

Cơ chế dinh dưỡng tác động đến não bộ và cơn động kinh

Cơ chế dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của não và khả năng khởi phát cơn động kinh. Não bộ chủ yếu sử dụng glucose làm nguồn năng lượng, nên khi đường huyết dao động mạnh, thường do ăn nhiều đường đơn hoặc tinh bột tinh chế, do đó hệ thần kinh dễ trở nên nhạy cảm hơn. Một số cơ chế quan trọng đã được ghi nhận:

Ổn định đường huyết giúp ổn định hoạt động điện của não: Sự tăng giảm đường huyết quá nhanh có thể làm thay đổi nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh như GABA và glutamate, vốn giữ vai trò quyết định trong ngưỡng xuất hiện cơn động kinh.

Chế độ ăn ít đường và giàu chất béo tốt giúp não sử dụng thể ceton: Thể ceton là nguồn năng lượng “êm dịu” hơn cho tế bào thần kinh, giúp giảm tính kích thích và ổn định hoạt động của não.

Giảm viêm và stress oxy hóa: Chế độ ăn tự nhiên, hạn chế đường và giàu chất béo tốt, vitamin và chất chống oxy hóa có thể giúp giảm viêm thần kinh, một yếu tố liên quan đến cơ chế sinh bệnh động kinh.

Những yếu tố này giải thích vì sao một chế độ ăn lành mạnh, ít đường và ít chế biến có thể góp phần hỗ trợ kiểm soát cơn ở nhiều người bệnh.

Chế độ ăn đơn giản hơn vẫn giúp cải thiện cơn động kinh

Chế độ ăn không cần quá nghiêm ngặt vẫn có thể hỗ trợ cải thiện cơn động kinh. Ngay cả khi không áp dụng hoàn toàn chế độ Ketogenic, nhiều bệnh nhân nhận thấy tình trạng được cải thiện chỉ bằng những thay đổi nhỏ nhưng duy trì đều đặn, như giảm đường tinh luyện, hạn chế bánh kẹo và nước ngọt, tăng cường rau xanh và trái cây ít đường, hay ưu tiên thực phẩm nguyên bản, ít qua chế biến. Theo ghi nhận của các chuyên gia dinh dưỡng, chỉ sau vài tuần áp dụng chế độ ăn tự nhiên và giảm đường, một số người bệnh có thể thấy cơn động kinh thưa hơn, giấc ngủ tốt hơn, tâm trạng ổn định và mức năng lượng trong ngày đồng đều hơn. Dù không phải ai cũng đáp ứng giống nhau, đây vẫn là hướng điều chỉnh an toàn và có lợi cho sức khỏe tổng thể.

Khi bắt đầu thay đổi chế độ ăn, người bệnh không nên đặt ra quá nhiều mục tiêu cùng lúc vì điều này dễ gây mệt mỏi và bỏ cuộc chỉ sau một đến hai tuần. Cách hiệu quả nhất là tiến từng bước nhỏ và duy trì sự ổn định.

Làm thế nào để bắt đầu?

Khi đặt quá nhiều thay đổi cùng lúc, người bệnh dễ cảm thấy quá tải và nhanh chóng bỏ cuộc chỉ sau một đến hai tuần. Vì vậy, cách bền vững và hiệu quả nhất là bắt đầu từ những điều chỉnh nhỏ, thực hiện từng bước để cơ thể và thói quen có thời gian thích nghi.

Bước 1: Loại bỏ đường đơn và thực phẩm quá ngọt

Đây là bước căn bản và rất quan trọng.

Các thực phẩm nhiều đường đơn làm đường huyết tăng nhanh, gây dao động mạnh trong hoạt động thần kinh:

• Nước ngọt, trà sữa, nước trái cây đóng chai.
• Bánh kẹo, chocolate ngọt.
• Kem, siro, đường trắng.
• Bánh mì trắng, bột mì tinh luyện.

Sau vài tuần loại bỏ những thực phẩm quá giàu đường, cảm giác thèm ngọt thường giảm dần một cách tự nhiên. Vị giác trở nên nhạy hơn với vị ngọt nhẹ, cơ thể ổn định hơn và không còn phụ thuộc nhiều vào đường như trước.

Bước 2: Hướng đến chế độ ăn tự nhiên, thực phẩm toàn phần

Đây là thay đổi lớn nhưng mang tính lâu dài nhất. Thực phẩm toàn phần là các thực phẩm:

• Ít hoặc không qua chế biến.
• Có ≤ 3 thành phần trong danh sách nhãn.
• Không chứa phụ gia, chất tạo màu, tạo hương, chất bảo quản quá mức.

Những thực phẩm này có lợi vì:

• Giàu vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa.
• Ít đường ẩn và carbohydrate tinh chế.
• Ít gây dao động đường huyết.
• Giảm tác động viêm hệ thần kinh.

Ví dụ thực phẩm toàn phần:

• Thịt cá tươi.
• Rau củ, trái cây nguyên vẹn.
• Các loại hạt, ngũ cốc nguyên cám.
• Trứng, sữa không đường.
• Dầu oliu, dầu dừa, bơ thực vật tự nhiên.

Đây là chế độ ăn có lợi cho động kinh và còn tốt cho sức khỏe tim mạch, chuyển hóa, tiêu hóa và miễn dịch.

Thay đổi chế độ ăn mất bao lâu để thấy hiệu quả?

Thời gian để cảm nhận tác dụng của chế độ ăn thay đổi tùy từng người, nhưng nhìn chung có thể kỳ vọng theo từng giai đoạn. Một số người nhận thấy năng lượng trong ngày ổn định hơn và giấc ngủ sâu hơn chỉ sau vài ngày. Từ khoảng 2 – 4 tuần, đường huyết thường bắt đầu cân bằng hơn, và ở một số trường hợp, tần suất cơn động kinh giảm. Khi duy trì trong nhiều tháng, chế độ ăn lành mạnh có thể mang lại lợi ích toàn diện hơn như cải thiện cân nặng, giấc ngủ và tâm trạng. Yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự đều đặn, thay đổi chỉ phát huy hiệu quả khi được duy trì bền vững, không ngắt quãng.

Một số lưu ý quan trọng

Một vài điểm cần đặc biệt lưu ý khi áp dụng thay đổi chế độ ăn:

Chế độ ăn không thể thay thế thuốc điều trị động kinh và không nên tự ý dừng thuốc.

Nếu muốn áp dụng các chế độ chuyên biệt như Ketogenic, Atkins sửa đổi hoặc LGIT, người bệnh cần được theo dõi bởi bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng chuyên về thần kinh.

Những người có bệnh nền như tiểu đường, rối loạn mỡ máu hay bệnh gan cần được điều chỉnh kế hoạch ăn uống phù hợp để tránh ảnh hưởng sức khỏe.

Ngoài ra, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú không nên áp dụng các chế độ ăn quá hạn chế vì có thể ảnh hưởng đến dinh dưỡng và sự phát triển của thai nhi hoặc trẻ nhỏ.

Kết luận

Chế độ ăn uống thực sự tác động đáng kể đến hoạt động của não bộ và khả năng kiểm soát cơn động kinh. Người bệnh không nhất thiết phải tuân theo các chế độ ăn quá nghiêm ngặt; nhiều khi chỉ cần bắt đầu từ những thay đổi rất cơ bản như giảm đường, hạn chế thực phẩm tinh chế và tăng cường thực phẩm tự nhiên, ít chế biến. Những điều chỉnh nhỏ nhưng đều đặn này giúp ổn định đường huyết, giảm kích thích thần kinh và góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể, từ đó hỗ trợ kiểm soát cơn hiệu quả hơn.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)