Mang thai vốn dĩ là một quá trình không mấy dễ dàng với đại đa số phụ nữ, những người có bệnh lý động kinh lại càng là một thử thách lớn hơn. Chuẩn bị một tâm lý, sức khỏe, kiến thức về bệnh vững vàng, trưởng thành trước khi bước vào thai kỳ không chỉ giảm thiểu các bệnh lý tâm thần kinh thứ phát do những biến đổi về nội tiết của người phụ nữ; mà còn giúp kiểm soát bệnh tật tốt hơn.
Những rủi ro có thể gặp khi bệnh nhân động kinh mang thai
Nguy cơ từ cơn co giật của mẹ
Tuy rằng khi trong bào thai, em bé được bảo vệ bằng một lớp nước ối, da, cơ của mẹ khá an toàn, nhưng khi khởi phát các cơn co giật thì những nguy cơ tai nạn thứ phát, va đập, chấn thương vùng bụng có thể đến với người mẹ thì cũng sẽ ảnh hưởng đến thai nhi.
Các cơn co giật còn giảm áp suất buồng tử cung đột ngột. Do hệ thần kinh của mẹ bị thiếu oxy nên cũng giảm lượng oxy cung cấp cho thai nhi khi bị co giật. Tình trạng này nếu kéo dài quá mà không được phát hiện, xử trí thậm chí có thể dẫn đến thai chết lưu, sảy thai hoặc đẻ non. Một nguyên nhân nữa dẫn đến suy thai, sảy thai còn do việc nhau thai bị bong, tách khỏi thành niêm mạc tử cung trong cơn co giật, dẫn đến thai nhi bị ngừng cấp máu, dinh dưỡng.
Những nguy cơ dị tật bẩm sinh khi người
mẹ mang thai bị động kinh như: Dị dạng tim bẩm sinh; các phát triển xương, cột sống bất thường; hở hàm ếch, bất thường cấu trúc bộ phận sinh dục… Hai tháng đầu thai kỳ là giai đoạn cấu trúc cơ thể của thai nhi hầu hết được hình thành và các dị tật cũng được phát hiện trong khoảng thời gian này.
Nguy cơ từ các thuốc chống động kinh
Nhóm Valproat acid (Depakin, Novovalpo, Valmagol…)
Valproat acid là thuốc không được khuyến cáo để điều trị động kinh cho phụ nữ có thai bởi những nguy cơ cao ảnh hưởng xấu đến thai nhi. Thuốc có thể gây quái thai, dị tật bẩm sinh: Khuyết tật sọ mặt, nứt đốt sống (1-2%), dị dạng tim – van tim, đông máu bất thường do giảm lượng fibrinogen ở trẻ sơ sinh, hay tử vong sơ sinh do suy gan liên quan đến dùng thuốc nhóm valproat khi mẹ mang thai.
Nhóm Carbamazepine
Carbamazepin cũng bị nghi ngờ có thể gây tật nứt đốt sống. Thống kê có giá trị về tỷ lệ dị tật ngón tay, ngón chân ở trẻ có mẹ dùng nhóm thuốc này trong thai kỳ. Một số bất thường về sọ mặt, tim tương tự nhóm valproat.
Việc kết hợp nhiều hơn một loại thuốc chống động kinh làm tăng cao tỷ lệ quái thai. Vì thế khi mang thai bắt buộc phải có sự hướng dẫn dùng thuốc và theo dõi của bác sĩ chuyên khoa nếu kiểm soát bệnh chưa thật sự tối ưu.
Tuy vậy, nếu đã mang thai mà
triệu chứng động kinh vẫn chưa thật sự ổn định để dừng thuốc, thì cũng nhiều nguy cơ như đề cập ở trên. Mối đe dọa về sức khỏe cả mẹ và thai nhi có khi còn nguy hiểm hơn cả những dị dạng chấp nhận được. Chính vì thế cân nhắc và điều trị cho thai phụ bị động kinh cũng là một thách thức lớn.
Benzodiazepin là nhóm thuốc cho thấy trên thực tế ít gây dị tật thai nhi nhất. Các nhóm khác (mà điển hình hai nhóm kể trên) có nguy cơ tương đương nhau.
Nguy cơ về di truyền
Bệnh động kinh có di truyền không? Đã có những nghiên cứu về tỷ lệ di truyền động kinh cho thế hệ sau, mà đặc biệt từ người mẹ. Khi có cả bố và mẹ bị bệnh thì tỷ lệ con bị động kinh lên tới 25%. Hay những trẻ được sinh ra bởi người mẹ mắc động kinh có nguy cơ bị chậm phát triển cả thể chất - trí tuệ, và có các dấu hiệu co giật sớm cao hơn 2 lần trẻ khác.
Mục tiêu hướng tới khi điều trị động kinh ở phụ nữ có thai là giãn tần suất xuất hiện cơn co giật; giảm các triệu chứng trước, trong và sau cơn của người mẹ. Song song kiểm soát và hạn chế tối đa tác động của cơn co giật lên thai nhi, hay những tác dụng phụ của thuốc chống động kinh dẫn đến quái thai, thai lưu, sảy thai.
Khuyến cáo cho phụ nữ bị động kinh muốn mang thai
Các chuyên gia y khoa về động kinh và sản khoa đều đưa ra khuyến cáo dành cho những phụ nữ bị động kinh muốn mang thai như sau:
-
Nên có kế hoạch trước, và phải dựa trên tình trạng bệnh. Có thai khi bệnh chưa được kiểm soát tốt hay đang dùng những loại thuốc chống động kinh nhiều tác dụng phụ cho thai nhi sẽ gây khó khăn, nguy hiểm.
-
Các bệnh nhân có trên 2 năm không xuất hiện cơn có thể xem xét giảm liều, đổi thuốc ít tác dụng phụ hoặc ngưng thuốc. Và sau thay đổi 6 tháng mới nên có thai là tốt nhất.
-
Khi mang thai nên sử dụng thuốc kháng động kinh hiệu quả nhất với liều đáp ứng thấp nhất (không sử dụng thuốc nhóm VPA).
-
Trong thai kỳ nên tránh tối đa những xúc cảm mạnh, đột ngột. Ngủ nhiều hơn, làm việc và nghỉ ngơi xen kẽ hợp lý. Giảm áp lực công việc. Vận động cơ thể nhẹ nhàng hàng ngày.
Vậy cần chuẩn bị những gì?
Tâm lý
Mang thai vốn dĩ là một quá trình không mấy dễ dàng với đại đa số phụ nữ, những người có bệnh lý
động kinh lại càng là một thử thách lớn hơn.
Chuẩn bị một tâm lý vững vàng, trưởng thành trước khi bước vào thai kỳ không chỉ giảm thiểu các bệnh lý tâm thần kinh thứ phát do những biến đổi về nội tiết của người phụ nữ; mà còn giúp kiểm soát bệnh tật tốt hơn.
Bệnh nhân nên nắm rõ được các vấn đề có thể xảy đến, hiểu rõ một cách chuẩn khoa học, tránh tiếp thu thông tin những nguồn không chính thống gây hoang mang, lo sợ ảnh hưởng đến tâm lý. Có thể tham gia vào các lớp thai giáo cả về tâm lý và thể chất để làm quen dần với hành trình làm mẹ phức tạp này. Như chúng ta vẫn nghe, không ai vừa sinh con đã thành người mẹ hoàn hảo được, chính vì thế theo xu hướng hiện đại, các chuyên gia giúp các bà mẹ trẻ, hay những bà mẹ có các bệnh lý nền mạn tính thông qua các lớp đào tạo trước sinh – như là một không gian chia sẻ kinh nghiệm, giảm tải những lo lắng, căng thẳng cho các thai phụ. Sinh con, làm mẹ, chăm con đều là những điều mới lạ và cần học hỏi, trau dồi theo từng giai đoạn.
Sức khỏe
Khi cơ thể người mẹ phải cung cấp nguồn dinh dưỡng nuôi thêm một hoặc nhiều sinh linh thì mọi nhu cầu cũng tăng theo. Vì vậy thai phụ cần phải duy trì mức “cung” vừa đủ cho cơ thể mình, vừa thêm cho mức “cầu” của sự phát triển thai nhi.
Cân bằng đủ ba nhóm chất chính là: Protid, lipid, glucid; lựa chọn những nguồn tốt cho sức khỏe. Các khoáng chất, vi chất cũng rất quan trọng cho sự phát triển thai nhi phải được bổ sung đầy đủ từng giai đoạn. Nếu mức đưa vào không đủ, thai nhi sẽ bật cơ chế tự bảo vệ bằng cách thu hút các chất cần ấy từ chính cơ thể người mẹ (từ máu, xương, tủy…) làm cho cơ thể người mẹ thêm hư yếu, thiếu hụt chất.
Đặc biệt với những người mẹ bị động kinh thì chú trọng hơn các nhóm chất tham gia vào quá trình hình thành, phát triển não bộ, tủy sống và hệ thần kinh của bé, giảm thiểu những nguy cơ dị tật thần kinh liên quan đến bệnh lý hay thuốc điều trị bệnh của mẹ.
Quản lý bệnh tật
Cần theo dõi sát tần suất xuất hiện cơn, có triệu chứng báo trước hay không, trong cơn mọi người kể lại biểu hiện thế nào, và những cảm nhận sau cơn co giật. Để chính xác hoặc không phải nhớ nhiều thì bệnh nhân và gia đình nên có ghi chú lại rõ ràng để báo với bác sĩ mỗi lần tái khám.
Gặp bác sĩ ngay khi dùng thuốc thấy các triệu chứng bất thường như mệt mỏi nhiều, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, hụt hơi, nổi ban mề đay… để điều chỉnh thuốc hợp lý
Theo dõi sự phát triển thai nhi: Cảm nhận độ máy, đạp; kiểm tra định kỳ theo từng giai đoạn thai kỳ.
BS. Tú Uyên (Thọ Xuân Đường)