World cup và cảm xúc với người bị động kinh

Với bất cứ một người nào, các loại cảm xúc tạo nên một cuộc sống muôn màu. Hỷ nộ ái ố chắc hẳn ai cũng đều đã trải qua. Khi các cung bậc cảm xúc ấy xảy ra hài hòa trên một người thì chúng đem lại trải nghiệm, khả năng phát triển EQ. Thế nhưng khi một trong số ấy lại thái quá, lấn lướt và làm chủ cá thể thì lại có thể gây ra sự tiêu cực hay bệnh tật. 

Sự kiện gần đây được nhiều người quan tâm nhất chính là World cup 2022 – sự kiện bóng đá lớn nhất hành tinh. Người ta thường nói muốn thấy đàn ông khóc hãy đến sân bóng, ý muốn nói với những người mạnh mẽ mà cũng không ngại thể hiện đầy đủ các cung bậc cảm xúc đối với môn thể thao vua này. Hiện tại, khi mới trải qua các trận đấu tại vòng bảng, các chân sút của cả ứng cử viên vô địch từ châu  u, Nam Mỹ đến các nền bóng đá nhỏ bé hơn ở châu Phi, châu Á đều đang có những cú sút “thót tim” đưa người xem được “bay” từ hồi hộp, vui mừng hay cả những hụt hẫng, tiếc nuối, buồn bã, tức giận. Họ vui vì được tận hưởng những tinh hoa trên sân cỏ, họ buồn vì những cố gắng chưa được đền đáp bằng bàn thắng, buồn vì phải đợi rất lâu và vượt qua nhiều thử thách mới đến được đấu trường này mà phải về tay trắng. Còn với các cổ động viên, với những người khỏe mạnh cũng không khỏi bị ảnh hưởng bởi các cảm xúc dâng trào sau mỗi trận đấu ấy, thì với những người có tiền sử các bệnh lý về tâm thần kinh, tim mạch hẳn cũng không tránh khỏi. Ở đây bàn đến người bệnh động kinh và những thay đổi cảm xúc nhiều, đột ngột như thế sẽ có những tác động đến bệnh lý này thế nào? 

Trước tiên cần hiểu hơn về thất tình (vui, buồn, giận, lo, nghĩ, kinh, sợ) là gì và tại sao lại nói khi một trong số các cảm xúc thái quá lấn át có thể gây hại cho sức khỏe của con người qua y văn cổ như sau:

Trong cuốn Y gia quan miện cụ Hải Thượng Lãn Ông có viết: Thất tình tuy là vô hình như vì ở trong mà ra thời cũng là tạng phủ yếu hay trệ. Còn có bài ca về bệnh nội nhân do thất tình như sau:

Hỷ khí thương Tâm mạch tất hư,

Tư thương Tỳ vị kết trung cư,

Nhân ưu thương Phế mạch thường sác

Nộ khí thương Can mạch tất nhu

Khủng thương ư Thận mạch trầm thị

Kinh duyên thương Đảm mạch tương tù.

Mạch khẩn do bi thương Bào lạc

Thất tình khi khẩn nội nhân chư.

Mừng quá thời hại tạng Tâm mà tinh thần bốc lên và tản đi, mạch tất hư. Nội kinh nói: “Mừng quá hại dương, vui quá hại phách”. Chứng ấy thuộc về hỏa ở tạng tâm. Thời trước có một người con trai cười luôn không ngừng mà dãi chảy ra mép, sau uống bài “Hoàng liên giải độc thang” thêm Bán hạ sao uống cùng nước lọc nước gừng mới khỏi. Lại một người đàn bà cười mãi không ngừng sau uống nước muối loãng để thổ đàm ra mà khỏi, thế là mừng bởi hỏa ở tạng Tâm.

Giận quá thời hại tạng Can mà tinh tản đi, mạch tất nhu. Nội kinh viết: “giận nhiều hại về khí âm”, cho nên chữa chứng hay giận lấy vị hương phụ tán bột, mỗi lần uống 5g với nước đun sôi, là nghĩa giải uất cho tạng Can. Cũng có người vì âm của tạng tâm tạng thận kém mà gặp việc là phiền giận phát sốt, thời lại nên giúp âm huyết cho tạm tâm, tạng can mà không nên đem những vị thơm và ráo để chữa.

Lo quá thời khí trệ, Thận kém đi, mà gọi là chứng thoát doanh.

Nghĩ nhiều thời hại tạng Tỳ, Nội Kinh có chép: “nghĩ thời tinh thân để vào một chỗ, chính khí thiếu vận hành cho nên khí kết”. Lại nói: “ngày nghĩ nhiều thời hại khí dương, đêm nghĩ nhiều thời hại đến khí âm”.

Thương quá thời tinh thần loạn, hỏa gặp với thủy cho nên nước mắt tràn ra. Trong Nội Kinh: “bi ai thời động ở trong mà hại đến phách”.

Sợ quá thời hại tạng Thận. Tinh thần không về chỗ mà khí loạn, nhưng có thể hại cả ngũ tạng không những chỉ hại tạng Tâm. Nếu lúc hợp phòng, hay khó nhọc mà gặp việc kinh sợ thời hại tạng thận, lúc ăn uống mà gặp việc kinh sợ thời hại đến tỳ vị.

Bước vào kỳ World cup có hai yếu tố ảnh hưởng rõ ràng nhất lên những fan bóng đá nói chung và những người bệnh động kinh trong số đó nói riêng chính là: thức khuya và cảm xúc thay đổi đột ngột. 

Thường xuyên phải thức khuya do lịch chiếu bóng theo giờ địa phương của các quốc gia Tây Á, châu  u hay Nam Mỹ đều nằm ở các múi giờ lệch với giờ Việt Nam, và thường kéo dài một tháng. Theo quan niệm Y học cổ truyền, ban đêm là thời gian phần âm trong cơ thể được nuôi dưỡng, việc đi ngủ trước giờ Tý (từ 11h đêm) còn dưỡng âm tốt hơn cả dùng thuốc bổ âm. Với những người có hệ thần kinh khỏe mạnh khi thức đêm nhiều ngày thế này đã đủ ảnh hưởng đến sự tỉnh táo, năng suất làm việc vào ngày hôm sau, rồi gây thay đổi chu kỳ giấc ngủ: cứ đến tối đêm lại rất hưng phấn, không muốn ngủ, ban ngày lại lờ đờ ngủ gà ngủ gật. Người bệnh động kinh càng dễ bị tác động đến tần suất cơn và triệu chứng nếu cũng thức khuya kéo dài. Vì khi thiếu ngủ, não bộ sẽ luôn trong tình trạng ức chế, thiếu oxy não, suy giảm các chức năng điều khiển của não bộ, ảnh hưởng tăng sóng điện não bất thường. Còn theo Đông y, vào ban đêm huyết về tàng ở Can, Tâm Thận tương giao đưa trạng thái về âm phận là đi vào giấc ngủ một cách tự nhiên. Nếu đêm không ngủ thì phần huyết cứ đi khắp cơ thể, Tâm không an, hồn không yên, lôi hỏa ở Can nhiễu động mà bốc lên làm tăng cơn động kinh. 

Cảm xúc thăng hoa và lên xuống đột ngột cũng là yếu tố dễ gây tăng triệu chứng động kinh: nhẹ thì đau đầu, khó ngủ, nặng thì co giật nhiều lần hơn, triệu chứng trong và ngoài cơn nặng hơn. Khi không quản lý và cân bằng được cảm xúc, quá vui sướng khi nhận chiến thắng, hay quá tức giận, buồn bã lúc thua cuộc thì đều có thể hại các bản tạng như phần trước đã viết. Để có sức khỏe tinh thần tốt thì sự cân bằng các cảm xúc cực kỳ quan trọng, nhất là với bệnh lý động kinh, vì do có các nhiễu động bất thường sóng điện não mà gây ra, nay gặp quá nhiều những xung động kích thích thần kinh, thay đổi liên tục thì rất dễ xuất hiện sóng động kinh.

Vì thế, người bệnh động kinh vẫn cần phải chú ý đến tình trạng bệnh lý, sức khỏe tổng thể để cân chỉnh với đam mê túc cầu của mình. Về thời gian xem bóng, có thể lựa chọn các trận đấu sớm để xem, các trận diễn ra muộn vẫn xem lại được phần tóm tắt và tỷ số chung cuộc vào ngày hôm sau. Hơn nữa cố gắng tập trung tư tưởng rằng đây chỉ là một đam mê, giải trí, nên chọn một tinh thần trung lập, tích cực để xem. Nên tuyệt đối tránh xa việc lún sâu vào, đặc biệt tham gia các chương trình cá độ, vừa vi phạm pháp luật, vừa dễ gây rủi ro về tài chính, từ đó ảnh hưởng cảm xúc, sức khỏe và bệnh lý động kinh của mình. Bên cạnh đó cần hạn chế việc dùng rượu bia, thuốc lá, cà phê hay các chất kích thích khác, đều đã được chứng minh có ảnh hưởng đến tần suất co giật hay các triệu chứng kèm theo của bệnh động kinh; những thức ăn cần kiêng vẫn cần chú ý như tôm, cua, thịt gà, đồ ăn cay nóng.. Quan trọng nhất vẫn là tuân thủ điều trị theo đúng chỉ định của thầy thuốc, tránh tối đa gián đoạn dùng thuốc.

Các hoạt động thể lực toàn thân như đi bộ, đạp xe, nhảy dây, bơi lội đều là những bài tập gần như ai cũng có thể áp dụng. Khi vận động toàn thân, khí cơ của các tạng được vận hành, lưu thông, từ đó giúp thư thái cho người tập, việc ăn uống tiêu hóa hay ngủ tự nhiên cũng dễ dàng hơn.

Tập thở vừa giúp điều hòa đường đi của khí trong cơ thể, tập trung suy nghĩ vào hơi thở còn giúp làm chủ được nó. Khi đã làm chủ được hơi thở thì sẽ tăng khả năng kiểm soát cảm xúc bất kể trong hoàn cảnh nào. Có nhiều phương pháp thở giúp ích như: thở mím môi, thở bụng, thở bốn thì…

Nghe về thiền rất nhiều người nghĩ đến một phương pháp rất cao siêu, khó tập. Thế nhưng thiền có nhiều trường phái, cốt lõi là việc loại bỏ được tạp niệm trong trạng thái yên tĩnh của cơ thể. Các nghiên cứu khoa học về thiền còn cho thấy, khi đạt đến trạng thái tĩnh tâm vô thức, loại bỏ tạp niệm, vỏ não sẽ dày hơn, thần kinh được ổn định. Đối với những người có bệnh lý về hệ thần kinh như động kinh thì việc áp dụng thiền đơn giản rất hữu ích cho cả bệnh lý và toàn bộ sức khỏe.

Dù là người khỏe hay người bệnh, thì những đam mê và các cung bậc cảm xúc đều cần thiết. Chúng tô điểm cho một cuộc sống muôn màu muôn vẻ, giúp cân bằng những áp lực công việc, cuộc sống. Tuy vậy, việc làm chủ được cảm xúc, giữ trạng thái tinh thần luôn bình tâm trước mọi tình huống lại rất quan trọng với những người đang bị động kinh. Vì thế bài viết trên đây giúp người bệnh hiểu rõ hơn về việc những xúc cảm ảnh hưởng như thế nào đến sự vận hành khí huyết, tạng phủ; và khi một trong các trạng thái ấy thái quá lên thì sẽ ra sao?

BS. Tú Uyên (Thọ Xuân Đường)